اسمای اعلاماسمای اعلام یکی از اصطلاحات به‌کار رفته در علم منطق بوده و به معنای اسمای وضع شده برای دلالت برشخص معین است. ۱ - اقسام لفظ جزئیلفظ جزئی به لحاظ دلالت بر معنای خاص، سه قسم است: ۱. اسمای اعلام؛ الفاظی‌اند که وضع خاص و موضوع‌له خاص دارند؛ یعنی واضع، لفظی را برای دلالت بر شخص معین قرار می‌دهد؛ مانند انتخاب لفظ زید برای مردی خاص. ۲. اسمای اشارات؛ اسم‌هایی هستند که برای اشاره به چیزی یا کسی وضع شده‌اند؛ مانند: «ذا» برای اشاره به مفرد مذکر، «ذی» برای اشاره به مفرد مؤنث، «هنا» برای اشاره به مکان نزدیک و «هناک» برای اشاره به مکان دور. ۳. مضمرات یا ضمایر؛ اسم‌هایی هستند که جانشین اسم ظاهری می‌شوند که قبلاً در کلام آمده است؛ بنابراین، آوردن ضمیر، گوینده و نویسنده را از آوردن دوباره اسم، بی‌نیاز می‌کند؛ مانند: هو، انت و انا. ۲ - وضع اسمای اشارهدرباره وضع اسمای اشاره اختلاف است. برخی معتقدند در اسمای اشاره، وضع عام و موضوعٌ‌له خاص است؛ یعنی برای مثال واضع، هنگام وضع کلمه «هذا» مفهوم کلی مفرد مذکر را تصور کرده و سپس لفظ «هذا» را برای افراد و مصادیق مذکر قرار داده است؛ مانند: هذا الرجل و هذا الکتاب.برخی دیگر معتقدند وضع عام و موضوعٌ له عام است و تشخص از طریق نحوه استعمال ایجاد می‌شود. ۳ - وضع ضمایردرباره وضع ضمایر نیز، اختلاف است. بعضی وضع، موضوعٌ له و مستعملٌ فیه را در ضمایر، مانند حروف عام و جزئیت را ناشی از نحوه استعمال می‌دانند. برخی وضع را عام و موضوعٌ‌له را خاص می‌دانند و بعضی دیگر وضع و موضوعٌ‌له را عام و مستعملٌ‌فیه را خاص می‌دانند. ۴ - قول خواجه طوسیخواجه نصیر می‌گوید: «و اما قسم چهارم که یک لفظ بر یک معنا دلالت کند و آن دو قسم بود: یکی آنکه معنا خاص بود به یک شخص؛ پس اگر به حسب وضع واضع بود از قبیل اسمای اعلام بود؛ مانند اطلاق زید بر مردی خاص و اگر به حسب اراده گوینده بود از قبیل مضمرات و اشارات بود؛ مانند او و تو و این و آن». [۲]
تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق، ص۲۰۶.
[۳]
تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق، ص۲۷.
۵ - پانویس
۶ - منبعپایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «اسمای اعلام»، تاریخ بازیابی۱۳۹۵/۱۱/۲. رده‌های این صفحه : اصطلاحات منطقی
|